GASTBLOG door Ann Crabbé en Inge Vermeesch – Steunpunt Duurzaam Materialenbeheer (SuMMa)
Verschenen op 10 december 2014 op Plan C
De overheid zet de laatste jaren vaker in op ‘transitiegovernance’: via samenwerking met tal van actoren innovatief beleid ontwikkelen. Dat vergt een andere rol van de overheid: we hebben meer nodig dan een klassieke sturende en controlerende overheid. Het Steunpunt Duurzaam Materialenbeheer (SuMMa) onderzoekt de rol van het beleid en doet aanbevelingen.
Sinds de eeuwwisseling zet de overheid vaker in op ‘transitiegovernance’. Deze aanpak is onder meer gericht op netwerken, uitwisselen van informatie en samenwerken met andere actoren zoals individuele burgers, commerciële bedrijven, sectororganisaties en kennisinstellingen, alsook informele groepen en non-profit organisaties.
Om op een collaboratieve manier beleid te ontwikkelen, is het belangrijk dat de diverse actoren samenwerken in gemengde netwerken. Het belangrijkste principe daarbij is dat zij – via een intensieve interactie, onderhandelingen, conflictbeheersing en reflectief leren – voortbouwen op nieuwe inzichten: over individuele en gedeelde doelen, over verschillende en gelijke perspectieven, en over gedeelde en conflicterende waarden.
Moeilijk te combineren logica’s
Uit ons onderzoek in het steunpunt SuMMa blijkt dat de transitiegovernance een aantal moeilijk te ontwijken valkuilen kent. Karakteristieken van transitiegovernance, die niet gemakkelijk te combineren zijn met de logica van zakelijk bestuur, zijn bijvoorbeeld: maatwerk vertrekkend vanuit bottom-up initiatieven, begeleiden in plaats van controleren, en wicked problems transversaal – over de grenzen van beleidsdomeinen heen – aanpakken.
In het kader van ‘accountability’ is de behoefte groot om resultaten te monitoren. Daardoor lijkt het belangrijker om de transitie top-down te kunnen sturen dan om ‘op maat’ in te spelen op de noden van de acties en de actoren.
In duurzaam materialenbeheer is de uitdaging om – naast duurzamer afvalmanagement – zowel veranderingen te realiseren in duurzame productie als duurzame consumptie. Toch zien we een overheid die vooral het regime wil veranderen en dus op de productiekant focust. Daardoor kan deze transitie moeilijk groeien vanuit niches en bottom-up initiatieven.
Daarnaast merken we dat de overheid toch vooral een hiërarchisch sturende rol opneemt, terwijl in transitiegovernance veeleer een hands-off aanpak wordt geadviseerd. Ondanks het dominante transitiegovernance discours blijft het in de praktijk moeilijk voor een overheid om los te laten. Daardoor dreigt ‘governance’ een modern synoniem voor ‘stakeholdermanagement’ te worden.
Tenslotte valt ons op dat transversaal werken zeker de doelstelling is van de overheid: zij heeft duidelijk de intentie om de verkokering tussen beleidsdomeinen actief te doorbreken via een proces van zoeken en aftasten, en door het actief opzoeken van de samenwerking. Maar ondanks deze inspanningen blijft het silodenken binnen de verschillende beleidsdomeinen groot.
Meerdere rollen opnemen en rollen meer delen
We zien de overheid twijfelen over de vraag of transitiegovernance de juiste, effectieve benadering is om de transitie naar een duurzaam materialenbeheer te realiseren, wat ertoe leidt dat ze soms teruggrijpt naar de voor haar klassieke rol van een sturende, hiërarchische overheid.
De suggestie die wij de overheid daarom meegeven, is om haar inspanningen om actoren bijeen te brengen rond de complexe problematiek van duurzaam materialenbeheer vol te houden. Daarin wordt ze idealiter politiek en maatschappelijk ondersteund. Het is belangrijk dat politici de administraties de ruimte geven om, desnoods legislatuuroverschrijdend, te experimenteren en te leren in de transitie naar duurzaam materialenbeheer.
De andere aanbeveling luidt om ‘contextgevoelig’ te werken via het besef dat er, naast de rol van netwerkregisseur, nog andere mogelijke rollen zijn voor een overheid (initiator, facilitator, catalysator, enabler…). Welke rol geschikt is, ligt niet vooraf vast, maar is afhankelijk van de situatie, de rollen die opgenomen worden door anderen, de fase van het project enz. De overheid neemt idealiter meerdere rollen op en wisselt deze naargelang de omstandigheden. Daarbij moet zij niet te terughoudend zijn om ook andere actoren de taak van facilitator, catalysator… te gunnen of toe te wijzen.