overgenomen uit Das Kapital (omdat het interessant is ook tegenargumenten te aanhoren)

Wil je meer weten, ga dan naar het origineel artikel dat heel wat interessante links bevat

Rutger Bregman is de nieuwe held van links Nederland. Niemand heeft het linksutopische maakbaresamenlevinggelijkheidsdenken de afgelopen twintig jaar beter in de markt weten te zetten dan hij. Respect daarvoor. Wat niet wegneemt dat we het doorgaans volledig met hem oneens zijn. In Intermediair mag hij deze week vertellen over zijn succesjaar 2014 (‘In Vlaanderen was ik zelfs op het Journaal!’) en begint hij wederom over het basisinkomen. We dachten dat die discussie na het zien van de rekensommetjes bij Tegenlicht wel voorbij was, maar Bregman is ervan overtuigd dat ‘het een kwestie van tijd is voordat we ermee gaan experimenteren’. Er is namelijk een burgemeester in Leeuwarden die het wel ziet zitten en een wethouder in Groningen. Poeh. Dat is indrukwekkend inderdaad. Bregman haalt ook veel kracht uit een peiling van TNS-NIPO (pdf) waaruit blijkt dat 70% van de Nederlanders negatief 1 op de 3 Nederlanders ‘spontaan’ positief staat tegenover het basisinkomen. ‘Dat is meer dan ik had gedacht’, jubelt Bregman. ‘Het idee gaat dwars door links en rechts heen.’ We kijken nog even naar de peiling en dan zien we dat onder voorstanders van het basisinkomen ‘jongeren tot 25 jaar oververtegenwoordigd zijn, net als lager opgeleiden, beneden modaal verdienende mensen, ZZP ‘ers en mensen die somber zijn over de ontwikkeling van de economie en werkgelegenheid in de nabije toekomst’. Je verwacht het niet inderdaad.

In theorie zijn we eigenlijk niet eens heel erg tegen het basisinkomen. Het zou een mooie manier zijn om het onzinnige rondpompen van geld en het ondoorzichtelijke web van toeslagen en fiscale kortingen op te heffen. Maar wij zijn toch wat meer van de praktische uitvoerbaarheid en lopen niet zo warm voor anekdotisch bewijs uit de jaren zeventig, Bregmans geliefde decennium wat betreft wetenschappelijk onderzoek.

Bezwaar 1: het is onbetaalbaar
Tegenlicht zette een aantal rekenmodellen op een rij en daar kwam eigenlijk elke keer hetzelfde uit: het is onbetaalbaar, tenzij we ergens 30 miljard euro vandaan toveren. (Bregmans initiële model zou zelfs jaarlijks 134,8 miljard euro extra hebben gekost, LOL.) Als we kiezen voor een variant die wel betaalbaar is (bijvoorbeeld bij een basisinkomen van 550 euro), kijken we tegen een vlaktaks van 53,5% aan dan wel 50% btw plus 25% vermogensbelasting. HAHAHA. Dat gaat ‘m nevernooitniet worden dus. En van 550 euro basisinkomen kun je nog niet eens leven, wat ons bij bezwaar 2 brengt.

Bezwaar 2: er zal toch weer gecompenseerd moeten worden
Het basisinkomen zou voldoende moeten zijn om rond te komen. Alleen weten we nu al dat er groepen zullen zijn voor wie dat nooit het geval is. Dus wordt er weer een toeslagje in het leven geroepen of een bijzondere bijstandsregeling. Voor je het weet hebben we weer een bureaucratisch waterhoofd geschapen om iedereen te compenseren voor wat dan ook en zijn we terug bij af. Dat is zéker het geval als we voor een betaalbare variant van een laag basisinkomen kiezen.

Bezwaar 3: de effecten op arbeidsparticipatie
Schitterend mooi als iedereen zijn dromen gaat najagen en het ‘nationale geluk’ stijgt. Maar het geld voor al dat geluk gefinancierd door een basisinkomen moet ergens vandaan komen, nietwaar? En daar maken we ons enige zorgen over (zie ook bezwaar 1). Wij denken dat er wel degelijk mensen zijn die hun banen zullen opzeggen of minder gaan werken. Prachtig dat iemand zijn carrière als wc-schrobber vaarwel zegt om een lang gekoesterde wens om reiki-master te worden in vervulling te laten gaan, maar dat levert (in elk geval tijdelijk) minder geld op voor de schatkist. Volgens een simulatie van het CPB zou er 4% minder worden gewerkt (plus nog wat andere ongewenste effecten). Dus dat betekent dat de mensen die wel werken nog meer belasting moeten betalen om het basisinkomen te financieren. Dat betekent ook dat het extra inkomen dat je kunt verdienen boven op het basisinkomen weer zo zwaar belast dreigt te worden dat het gat tussen basisinkomen en extra inkomen weer vrij klein wordt, vooral voor de lager betaalde banen.

Bregman en co gaan misschien iets te vaak uit van hun eigen fijne banen. ‘Ik merk dat bij mij hobby en werk zich volledig vermengen omdat ik graag lees, spreek en schrijf’, zegt hij tegen Intermediair. Dit geeft precies het elitaire uitgangspunt weer: mensen gaan werken omdat ze het leuk vinden. Maar wie maakt dan straks de plees schoon? Wie bakt er patat bij de Mac? En wie vult de schappen zet de kartonnen dozen bij de Aldi neer? Er zullen vast mensen zijn die het enorm bevredigend vinden om eens lekker goed onder de rand te schrobben en die het gezellige contact met hun Aldi-kleega’s niet kunnen missen, maar we kunnen ons ook voorstellen dat iemand zo’n baan vooral neemt omdat er nou eenmaal brood op de plank moet komen. In de ideale wereld doet iedereen wat hij leuk vindt. Helaas zijn er nou eenmaal klussen die gedaan moeten worden, zoals onder de rand van de plee schrobben.

We zien nu al dat voor veel werk (bijvoorbeeld in de kassen) Nederlanders hun neus ophalen. Dat zal, vermoeden wij, alleen nog maar erger worden met het basisinkomen. En krijg je dan niet een enorme tweedeling in de samenleving? Er zullen namelijk mensen zijn die (nog) geen recht op een basisinkomen hebben, bijvoorbeeld omdat ze de Nederlandse nationaliteit nog niet hebben (er zullen immers beperkende regels moeten komen wegens enorm aanzuigende werking op de rest van de wereld). Dus dan mogen alle nieuwe/aankomende Nederlanders de plees schoonmaken en kan de rest achterover leunen en aan ‘zingeving’ (zie bezwaar 4) doen?

Al betekent Bregmans pleidooi voor een 15-urige werkweek niet dat je de rest van de week lekker kunt luieren. ‘Je moet je juist extra inspannen! Voor elkaar, voor de buurt, voor een betere wereld.’ Aha, daar komt de aap uit de mouw! En hoe gaan we dat precies regelen? Wachten tot iedereen vrijwillig wat gaat doen? Afdwingen via een muur om het landsociale dienstplicht? Bregman denkt dat ‘als je meer vrije tijd hebt je er beter mee om zal gaan’. Zoals Bregman zelf doet zeker? ‘Ik ontspan door bezig te zijn met wat kleur geeft aan het leven: praten, ideeën uitwisselen, films en theater kijken.’ Wow, wat mooi. Maar er zijn ook een heleboel mensen die ontspannen door zich vol te gieten met bier, elkaar de hersens in te slaan na een voetbalwedstrijd of gewoon apathisch naar de tv te staren. Gewoon omdat het kan en omdat ze dat blijkbaar leuk vinden.

Bezwaar 4: de koppeling tussen werk en loon
Dit is eigenlijk een principieel bezwaar: waarom krijg je geld waar je niks voor doet? Dit geld komt namelijk ergens vandaan: het betekent in feite dat iemand anders er iets voor heeft gedaan. Wat geeft jou dan precies het recht om dat geld te gebruiken, zonder dat een tegenprestatie verwacht wordt?

Bregman draagt twee argumenten voor ‘het slopen van het dogma ‘werken voor je geld”. Zo beweert hij dat de helft van de banen gaat verdwijnen door automatisering op basis van dit onderzoek. Daarmee valt hij ten prooi aan de lump of labour fallacy: het idee dat er een vast aantal banen is dat door technologie wordt overgenomen. Hij zegt weliswaar dat er ook nieuwe banen bijkomen maar dat er geen garantie is dat iedereen toegang heeft tot die banen. Dat is een flinke onderschatting van het potentieel van de beroepsbevolking. Het is precies dit berustende denken dat ‘die mensen er nou eenmaal ook niks aan kunnen doen’ waardoor wij het normaal vinden dat ruim 800.000 mensen een arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgen, nog eens 400.000 mensen in de bijstand zitten en ongeveer net zoveel WW krijgen.

De tweede reden die domineeszoon Bregman aanvoert is ‘wat zweveriger, maar toch belangrijk, namelijk: waartoe zijn wij hier op aarde? Wat is het goede leven?’. Dat is volgens Bregman meer tijd besteden aan ‘hun kind, hun vrienden en familie, hun hobby’ in plaats van aan werk. Wij zien niet wat dat precies te maken heeft met het ontkoppelen van werk en loon, en denken bovendien dat werk goed is voor mensen. Mensen die meer tijd aan ‘hun kind, hun vrienden en familie, hun hobby’ willen besteden kunnen dat toch doen? Misschien minder tv kijken? Of misschien lekker mensen zelf laten kiezen? We werken in Nederland zo’n beetje het minst aantal uren van de wereld, dus het is nou niet echt dat we gebrek hebben aan vrije tijd.

Het basisinkomen is geen panacee zoals Bregman zelf ook zegt, maar gewoon een onhaalbaar idee.

A. Dijkman | 19-12-14