Op www.socialevraagstukken.nl publiceren en debatteren onderzoekers en deskundigen op basis van data en empirie over maatschappelijke kwesties.

De site is een initiatief van Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken, de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, de Universiteit van Tilburg (Tranzo), de Instituties van de Open Samenleving (IOS) van de Universiteit Utrecht, het Kenniscentrum Sociale Innovatie van de Hogeschool Utrecht, de Rijksuniversiteit Groningen (Sustainable Society) en MOVISIE. www.socialevraagstukken.nl werkt samen met trouw.nl waarop hier wekelijks artikelen van deze site te lezen zijn.

Op de site werd van start gegaan met ene interessant dossier onder de titel “Burgers nemen het over”. Daarom worden antwoorden geformuleerd op onder andere de volgende vragen: Wat doen mensen die op eigen houtje aan het organiseren slaan? Waaróm doen ze dat, en in welke situaties? Hoe democratisch zijn de door bewoners beheerde zwembaden en buurthuizen? Is er sprake van uitsluiting en meer ongelijkheid? Krijgen ze last of steun van de overheid?

www.socialevraagstukken.nl verkent samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken in een een serie artikelen de mooie en donkere kanten van burgers die het heft in eigen handen nemen.

Een deel van dit dossier beslaat de felle polemiek tussen Jan Rotmans en Evelien Tonkens/Jan Willem Duyvendak. Die begon met de stelling van Rotmans dat Nederland kantelt ondanks of danzij de scepsis. Hij verwijt Tonkens en Duyvendak daarin dat ze burgerinitiatieven met dedain beschrijven en de participatiesameleving vooral bezien vanuit de overheid. De twee sociologen reageren daarop met een pleidooi voor een meer empirische kijk op burgerintiatieven en dat dan blijkt dat er geen sprake is van een beweging van onderop.

Hoogleraar transitiekunde Rotmans nodigt Tonkens en Duyvendak vervolgens uit om uit de ivoren toren te komen, en te zien dat de ‘nieuwe wereld’ geen wensdroom is maar een empirische werkelijkheid. De sociologiehoogleraren tonen zich niet onder de indruk en houden wetenschapper Rotmans voor dat hij zich niet moet wagen aan voorspellingen en bij de empirie moet blijven.

In zijn derde bijdrage aan deze polemiek stelt Rotmans dat Tonkens en Duyvendak niet begrijpen dat transitieonderzoek geen kweste is van voorspellen, maar theoretische concepten gebruikt om projecties van een toekomstige samenleving te maken.

Hier volgen links naar de verschillende artikelen van het dossier:

De echte transitie vindt plaats binnen de overheid
De auteurs aan het debat Burgers nemen het over hebben gelijk dat we vooral naar de overheid moeten kijken. Maar zij schrijven daar wel wat te lichtvaardig over, betoogt Jan Schrijver. Want de overheid is ook aan het veranderen. Dat betekent: afscheid nemen van een aantal vanzelfsprekendheden.

Empirisch onderzoek is onvoldoende om transities te begrijpen
Ook in hun tweede reactie blijken Evelien Tonkens en Jan Willem Duyvendak niet te begrijpen dat transitieonderzoek geen kweste is van voorspellen, maar theoretische concepten gebruikt om projecties van een toekomstige samenleving te maken. Kijk hier voor een overzicht van deze polemiek.

Overheid moet ruimte maken voor burgerinitiatieven, ook bij zichzelf
Een gesprek over burgerinitiatieven gaat onvermijdelijk ook over de overheid. Of zij ongelijkheid tussen burgers moet accepteren of zelfs stimuleren. En hoeveel ruimte zij ondernemende ambtenaren moet bieden om samen met maatschappelijke koplopers aan de weg te timmeren.

Wetenschapper Rotmans moet zich niet wagen aan voorspellingen
Dat burgers zich massaal zelf organiseren in diverse initiatieven, is voor Jan Rotmans de voorbode van een nieuwe werkelijkheid. Volgens Jan Willem Duyvendak en Evelien Tonkens kan de wetenschap echter niet voorspellen, en moet die zich baseren op empirisch onderzoek.

Tijd voor actie! Vijf ijkpunten voor overheidsparticipatie

Imrat Verhoeven volgde de catfight tussen Jan Rotmans en Evelien Tonkens en Jan Willem Duyvendak met stijgende verbazing. Een heftig debat over burgerinitiatieven en sociaal ondernemerschap. In de hitte van de strijd vergaten de opponenten de overheidsrol.

Kom uit de ivoren toren, welkom in de nieuwe wereld
Hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans weerspreekt de kritiek van de sociologen Evelien Tonkens en Jan Willem Duyvendak: de kantelende samenleving is geen wensdroom maar een empirische werkelijkheid. Rotmans nodigt hen tot een uitstapje.

Buurtbewoners kunnen veel zelf, maar gemeenten moeten wel de voorwaarden creëren
Na de clash dit weekend tussen Tonkens-Duyvendak en Rotmans vandaag meer wetenschap over burgerinitiatieven: buurtbewoners maken zelf wel uit of zij zich organiseren om de buurttuin te onderhouden. Maar gemeenten doen er wel verstandig aan zelforganisatie te bevorderen.

Graag meer empirische en minder eufore kijk op burgerinitiatieven
Hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans verwijt Evelien Tonkens en Jan Willem Duyvendak geen oog hebben voor de revolutionaire kanteling van de samenleving. Ze zouden zelfs dedain tonen voor de burgerinitiatieven die alom ontstaan. Een repliek.

Burgers hebben hulp nodig bij het zelf doen
Burgers moeten heel veel zelf gaan doen en velen kunnen dat ook. Toch zijn er groepen die behoefte hebben aan intelligente vormen van niet-paternalistische ondersteuning. Dat gaat niet zonder een professionele helper. Het is tijd om de methodische traditie serieus te nemen.

Do it together: de koorts van optimistische naïviteit
Het lijkt wel of er twee soorten ‘actieve burgers’ zijn. De sociaal ondernemers van Jan Rotmans die innovatief en spannend maatschappelijke veranderingen initiëren. En de rest van Nederland: de kwetsbaren die volgens Jaap Olthof lijden onder de optimistische naïviteit in het sociale domein.

Nederland kantelt ondanks of dankzij de scepsis
Burgers nemen steeds vaker zelf het heft in handen. Samen vormen ze een beweging die de samenleving ingrijpend zal veranderen. Velen lezen de tekenen des tijd niet goed en doorzien de consequenties nog niet, aldus de Rotterdamse hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans.

De actieve bewoner is een professional, nou en?
Bewoners die hun eigen wijk ontwikkelen, kan dat? De eerste bewoners van Buiksloterham aan de Amsterdamse IJ-oever tonen zich uiterst initiatiefrijk. Alom lof, want bottom-up is in de mode. De kritiek: het zijn eigenlijk professionals. Trekker Frank Alsema: ‘Zijn we dan geen burger en bewoner meer?’

Zelforganisatie komt van onderop en is niet af te dwingen
De laatste jaren staat de zelforganisatie van mensen hoog op de politieke agenda. In de ‘participatiesamenleving’ behoren burgers voortaan zelfredzaam te zijn en zorg te dragen voor elkaar. Dat vraagt om een omslag in denken en handelen van burgers én professionals.

Beroepskracht cruciaal in vrijwilligerszwembad
Muziekschool, sporthal, bibliotheek, zwembad – allerlei voorzieningen staan onder druk doordat gemeenten minder geld hebben. Burgers moeten het zelf doen, is de politieke boodschap. Dat blijkt mogelijk, zoals in Lichtenvoorde, waar vrijwilligers de exploitatie van het zwembad overnamen.

De Buurtboerderij als sociaal laboratorium
In discussies over burgerkracht hoor je vaak dat burgerinitiatieven moeten bijdragen aan ‘sociale samenhang’ en ‘inclusie van kwetsbare groepen’. De roerige geschiedenis van Buurtboerderij Ons Genoegen in het Amsterdamse Westerpark laat zien dat zelforganisatie doorgaans gepaard gaat met voortdurende in- en uitsluiting.

‘Veel zogenaamde zelforganisatie bestaat dankzij een dikke subsidievinger’
De Lucas Community is een van die zelforganiserende initiatieven waar momenteel zoveel aandacht voor is. Voor ‘aanjager’ Mostafa el Filali is zijn gemeenschap van ‘bewondernemers’ uniek; veel andere zogenoemde zelforganisaties bestaan toch vooral dankzij een dikke subsidievinger. ‘Het is: zoveel mogelijk zelf doen en alle spullen bij elkaar sprokkelen.’

Cruciaal: persoonlijke belangen bij het burgerinitiatief
Burgerinitiatieven proberen een antwoord te formuleren op een ervaren gebrek of ongemak. Burgers zélf zetten er gezamenlijk de schouders onder, in samenwerking met de lokale overheid. Maar op de achtergrond spelen soms persoonlijke belangen.