De P2P werkgroep binnen De Toekomstfabriek organiseerde samen met Victoria Deluxe in Gent een denkdag op donderdag 12 maart onder leiding van Michel Bauwens en Francine Mestrum.

De bedoeling van deze denkdag was om rond een vijftal stellingen te werken, gecentreerd rond de P2P-economie en aanverwante thema’s (bv. het onvoorwaardelijk basisinkomen).

We publiceren hier de stelling van Dominique Willaert

Met veel interesse probeer ik de ontwikkelingen van de P2P economie te volgen.
Telkens ik teksten en interviews lees (en het boek ‘De wereld redden’) valt mij het enorm uitdagende karakter op van de P2P – maar ik kan me niet van de indruk ont-doen dat een aantal cruciale thema’s telkens een stuk uit de weg worden gegaan. Mij intrigeert vooral de vraag waarom dit zo is. In discussies die op de sociale media worden gevoerd over één van die thema’s – met name het basisinkomen – valt op dat wie in het basisinkomen gelooft dit niet zelden op een heel onvoorwaardelijke ma-nier doet. Wie vragen of opmerkingen m.b.t. het basisinkomen durft te formuleren wordt niet zelden weggezet als reactionair of tegendraads. Het onvoorwaardelijke geloof in het basisinkomen neemt naar mijn aanvoelen soms een soort religieuze vorm aan. Of: het neemt de vorm aan van een utopie aan en wie erin gelooft reageert geprikkeld op elke vorm van kritiek of bevraging. Omgekeerd is het echter ook zo dat wie sceptisch staat t.a.v. het basisinkomen dit soms weinig of niet on-derbouwt met argumenten. De denkdag die we op 12 maart organiseren is bedoeld om de wij/zij opstelling inzake P2P economie en basisinkomen op te heffen en te vervangen door een verdiepende dialoog.

In de stelling die ik wil ontwikkelen, wil ik graag enkele stappen uitwerken.

1. In de bespreking van de ontwikkeling van de P2P economie is één van de zwakke elementen dat er te weinig wordt gesproken over welk inkomen mensen uit deze nieuwe arbeid zullen/kunnen halen. Zelf denk ik dat de P2P economie zich in sneltreinvaart zal ontwikkelen en niet alleen binnen het terrein van kenniswerk(ers). Ook binnen andere werkdomeinen zal de P2P economie zich ontvouwen. Via nieuwe technologische toepassingen zal de P2P economie ook ingang vinden in de zorg-, onderwijs-, vormingssector. Meer en meer goederen EN diensten zullen binnen een P2P logica worden ontwikkeld. Dit maakt dat de arbeid en arbeidsorganisatie zich fundamenteel zal wijzigen. Dit zal ongetwijfeld een ingrijpende impact hebben op hoe de arbeidsvoorwaarden worden onderhandeld, verdedigd, bewaakt en over wie er beslist welke waarde er wordt ontwikkeld en naar wie de meerwaarde zal opeisen die binnen een P2P economie zal worden geproduceerd.

Waar een groot deel van de P2P economie zich misschien nu nog in de vrije tijd van mensen afspeelt, zal dit snel doorschuiven naar de reguliere arbeid. Mensen zullen benieuwd zijn en vragen naar welk soort inkomen ze uit hun (nieuwe) arbeid zullen halen. De kans bestaat dat in het begin veel mensen bereid zullen zijn om ‘onder’ een bepaalde prijs te zullen werken, omdat ze op die manier met hun nieuwe netwerken een plek zullen kunnen veroveren binnen ‘de markt’. Ik gebruik bewust het woord ‘markt’ omdat ik er hoegenaamd niet van overtuigd ben dat de P2P economie automatisch zal resulteren in een postkapitalistische samenleving. Dit zal enkel het geval zijn wanneer er een diepgaand debat + strijd wordt gevoerd rond hoe we de arbeid zullen waarderen (en koppelen aan een onderhandeld en gegarandeerd inkomen) + wanneer de meerwaarde in de toekomst niet langer in handen van een kleine elite zal terecht komen of blijven.

Mij lijkt het logisch dat mensen die arbeid verrichten binnen een P2P netwerk een inkomen kunnen halen uit die arbeid. Een inkomen dat onderhandeld kan worden en dat door middel van een reeks bindende afspraken kan gegarandeerd worden. De technologische evoluties doen vermoeden dat arbeidsduurvermindering eigenlijk al lang een politiek en economisch feit zou moeten zijn. Een volle werkweek zal uit 25 of 30 uur/week kunnen bestaan en voor de geleverde arbeid moet een volwaardig inkomen kunnen gegarandeerd worden. Voorstanders van een basisinkomen verge-ten soms dat geld (en een inkomen) nooit uit het niets ontstaat. Een inkomen is meestal het resultaat van waarde die gecreëerd wordt en een reeks politieke en economische besluiten die tot herverdelingsmechanismen leiden. Een deel van de waarde wordt omgezet in loon, een ander deel wordt omgezet in ‘kapitaal’. Kapitaal die de voorbije decennia steeds vaker in een soort speculatieve en virtuele economie terecht kwam en niet langer in de reële economie. O.a. Picketty leert ons dat het inkomen dat uit arbeid werd gehaald de voorbije decennia significant gedaald is t.o.v. het inkomen die een kleine elite uit kapitaal heeft kunnen halen.

Wanneer je mensen (en het liefst op mondiale schaal) een basisinkomen wil garan-deren moet je durven benoemen dat dit een strijd impliceert om een groot deel van ‘het ontsnapte’ kapitaal terug te halen, terug in handen te krijgen en dit geld (deze waarde) inzet te maken van een debat over hoe je deze middelen zal besteden/herverdelen. Je kan inkomen garanderen voor wie arbeid presteert en je kan ook in de toekomst vervangingsinkomens garanderen voor wie tijdelijk geen arbeid presteert. Bepaalde vormen van arbeid kun je ook fundamenteel hoger en beter ver-lonen dan wat nu het geval is. Handenarbeid, het uitvoeren van lastig en vuil werk kun je opwaarderen door hier een hoger inkomen aan te verbinden. Ouders die kie-zen om voor hun kinderen zorgen kun je een hoog inkomen garanderen omdat we dit als maatschappelijke arbeid beschouwen en willen waarderen.

En als uitsmijter: om mensen wereldwijd van een (basis) minimuminkomen te voor-zien kan er misschien een mondiale beweging ontstaan die eist dat extreme rijkdom (enkelingen die over gigantisch veel privaat eigendom/middelen beschikken) deze middelen terug naar de gemeenschap moeten laten vloeien. Noem het een geweld-loze en democratisch verworven actiemiddelen om extreme ongelijkheid onwettelijk te maken. Kan zo’n mondiale beweging eisen dat kapitaal niet wordt opgepot maar telkens terug wordt geïnvesteerd in verantwoorde economische activiteiten?

Vraag: op welke manier willen we binnen een P2P economie de maatschappelijke, ecologische, economische arbeid waarderen. Doen wit met een onderhandeld inko-men, kiezen we voor een basisinkomen? Naar wie gaat de (meer)waarde die binnen een P2P economie wordt gecreëerd?

2. Een tweede cruciaal thema die moet worden uitgediept is de vraag wie er binnen de P2P economie verantwoordelijk wordt voor de noodzakelijke reguleringen. Het is immers een illusie om te denken dat de diverse P2P netwerken op basis van zelf-organisatie en horizontale besluitvormingsprocessen vat kunnen krijgen op prijssetting, inkomensgarantie, respecteren van arbeidsafspraken,…
Het kapitalisme doet het net heel goed omdat het aansluit op wat door sociaal psy-chologen en sociologen wordt omschreven in de distinctietheorie (Weber – Bourdieu). Mensen willen zich onophoudelijk van elkaar onderscheiden. De P2P econo-mie zal leiden tot een nieuwe habitus voor veel mensen (= een plek waar mensen zich thuis voelen en waar ze veel gemeenschappelijk hebben met elkaar), maar pa-rallel zullen mensen zoeken hoe ze zich zullen kunnen onderscheiden van elkaar. Eén van de wijzen waarop dit zich willen van elkaar onderscheiden, zal manifeste-ren zal ook in de toekomst gesitueerd zijn binnen de arbeidswereld. In de wijze waarop we creëren, produceren zullen we ons willen onderscheiden van elkaar en in de verwachtingen die we ontwikkelen op vlak van de (zelf)waardering en verloning van onze arbeid. Vreemd genoeg wordt er binnen de P2P-beweging zelden tot nooit stil gestaan bij de factor ‘macht’. De machtsmechanismen die vandaag hegemonisch zijn gestructureerd zullen niet zo maar verdwijnen. Er zal slimme en duurzame en volhardende strijd nodig zijn om de macht te her veroveren. Eén van de meest uit-dagende perspectieven is dat binnen de P2P economie het onderscheid tussen werkgever en werknemer zich misschien wel fundamenteel kan wijzigen. Peer2Peer netwerken kunnen erin slagen om arbeidsprocessen en de wijze waarop de productie wordt georganiseerd terug te veroveren op anonieme, onzichtbare aandeelhouders. Zelf geloof ik dat er binnen een P2P economisch model de kans ontstaat dat de arbeiders veel sterker de productieprocessen bepalen en terug in handen krijgen. Er kan dus een veel sterkere economische democratie ontstaan. Het onderscheid tussen arbeiders en bedienden zal/kan vervagen en wie arbeid ver-richt kan zichzelf deels als werknemer maar ook deels als werkgever gaan be-schouwen. Het syndicalisme zal dus zich op compleet andere en nieuwe manieren moeten ontwikkelen en niet langer gebaseerd op de oorspronkelijke arbeidsdeling en de ontwikkeling van de naoorlogse welvaartsstaat. Vakbonden zetten zich nu heel sterk in op wie er nog werkt (en op het behoud van koopkracht), terwijl de mensen die geen werk (meer) vinden, of de mensen die zich willen onttrekken aan de kapitalistische economie eigenlijk weinig syndicale aandacht en zorg ervaren.

De vraag blijft wel: een P2P economie zal zich niet binnen een machtsvrije econo-mische en maatschappelijke ruimte ontwikkelen. Een auto die via een 3D-printer in Europa wordt geproduceerd zal niet noodzakelijk dezelfde prijs kosten als diezelfde auto (dus op dezelfde manier geproduceerd) in Brazilië wordt geproduceerd. Zullen arbeidsvoorwaarden, inkomens, prijzen, kwaliteitsgaranties op het niveau van de natiestaten worden geregeld of kun je hopen op mondiale reguleringsmechanis-men? Kunnen de huidige instellingen (WHO, IMF, …) binnen een P2P economie vervangen worden door nieuwe instellingen die op fundamenteel nieuwe manieren tot reguleringsafspraken komen (en dit omzetten in wetten die onderwerp van juri-dische bescherming kunnen worden?).

Vraag: op welke niveaus en schalen willen we dat er politieke en economische + ecologische reguleringsmechanismen worden ontwikkeld. Wat we als overheid of staat beschouwen hoeven we niet als iets vijandigs of beperkends te beschouwen maar als een veruitwendiging van democratische controle. Uiteraard hoeft dit geen kopie van onze parlementaire democratie te zijn. Er kunnen arbeids- en controleor-ganen worden ontwikkeld die een sterk bottom up karakter vertonen. Maar hoe sterk vinden we deze controle, regulering en bescherming noodzakelijk? Of denken we werkelijk dat de P2P economie en masse bevrijdde individuen en burgers zal voortbrengen die in staat zijn tot zelfregulering?

3. In de bespreking van de P2P economie en het basisinkomen wordt er tot nu niet doorgedacht over welke vorm van sociale bescherming en sociale zekerheid we bin-nen dit soort economie willen ontwikkelen. De sociale zekerheid zoals die in het Westen werd ontwikkeld, is een stelsel van solidariteit dat grotendeels voor een groot stuk door de werknemers wordt ontwikkeld. Een flink deel van het loon vloeit naar de overheid die deze middelen herverdeelt binnen het stelsel van de sociale zekerheid. Het zijn mensen die arbeid verrichten die voor een groot deel verantwoordelijk zijn voor dit soort solidariteit. Kapitaalsbezitters dragen hier ook toe bij, maar in veel mindere mate en de voorbije jaren is het aandeel dat uit arbeid komt significant groter geworden dan het deel dat uit kapitaal komt + laat ons niet verge-ten dat kapitaal heel dikwijls niets anders is dan rijkdom die door arbeid wordt voortgebracht en via accumulatie en het zich toe-eigenen van de meerwaarde als ‘kapitaal’ wordt beschouwd.

Een vreemde paradox is dat op vandaag van alle volwassenen wordt verwacht dat ze ‘werken’ en werkgevers vragen voortdurend om de loonkosten te dalen. Vreemd genoeg wordt het begrip loonkost door werkgevers bijna systematisch vervangen door loonlast. Het loon die werknemers voor hun arbeid ontvangen kunnen we toch nooit als last beschouwen. Terwijl een flink deel van het loon eigenlijk wordt ingezet om de sociale zekerheid te financieren en dus te waarborgen. Lonen die hoog genoeg liggen zijn dus een goede zaak wanneer we een kwaliteitsvolle sociale be-scherming willen organiseren.

Hoe zullen we binnen een Peer2Peer economie inzetten op de ontwikkeling van so-ciale bescherming? Verwachten we dat een deel van de sociale bescherming onder-ling tussen mensen (in lokale gemeenschappen) wordt georganiseerd? En leunt dit aan bij de participatiesamenleving die in Nederland al model vindt en ook stilaan opgang maakt in Vlaanderen? Of kiezen we voor een nog steeds door een overheid georganiseerd stelsel dat wordt gefinancierd door werknemers en diegenen die zich een groot deel van de meerwaarde toe-eigenen? Zal er sprake zijn van een nieuwe sociale kwestie? In het naoorlogse model werd van de werkgevers verwacht dat ze voor een quasi volledige tewerkstelling zouden zorgen. Van de overheid werd ver-wacht dat ze voor een opvangnet zouden zorgen in tijden van uitzonderingssituatie.
Vreemd genoeg staat vandaag ‘niet werken’ zo goed als synoniem van beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt’ ook al zijn er te weinig beschikbare jobs.

Qua arbeidsvolume en beschikbare jobs ziet het er naar uit dat het arbeidsvolume in de toekomst alleen maar kan en zal dalen. Daalt dan ook de (meer)waarde uit de verrichte arbeid? Uit welke andere bronnen kunnen we ‘rijkdom’ halen die tot her-verdeling kan leiden? Tot nu wordt de massawerkloosheid echter sterk misbruikt door middel van het drukken van de lonen. En het pleidooi om vervangingsinkom-sten te verlagen om op die manier mensen aan het werk te krijgen, is eigenlijk niet meer of minder dan een vorm van ontmanteling van de sociale zekerheid zoals deze tussen 1960 en 1990 werd ontwikkeld.

Vraag: Kan er binnen een P2P economie een fundamentele arbeidsherverdeling worden ontwikkeld zonder dat dit tot de ontmanteling van de sociale zekerheid leidt? Kunnen er loopbanen worden ontwikkeld die verbonden worden met een uni-verseel tijdskredietstelsel waarbij vormen van maatschappelijke en ecologische zorg mee onderdeel van dergelijke loopbaan worden? Beschouwen we het ontwikkelen van sociale bescherming als een volwaardig onderdeel van onze ‘economie’ waardoor we de uitgaven die we binnen het stelsel van sociale bescherming doen als in-vesteringen beschouwen? En: kan een P2P economie inzetten op het ontwikkelen van sociale bescherming op een zo universeel mogelijke schaal, tussen vanuit een mondiaal perspectief, zodat het imperialisme en oorlogen als onderdeel van het ka-pitalisme kunnen vervangen worden door vredesdividenden?