overgenomen van Univers.online, Onafhankelijke website van Tilburg University (gepubliceerd op10/10/2014)

Wetenschappelijke publicaties, gefinancierd met publiek geld, worden weggestopt achter ondoordringbare particuliere betaalmuren. Het publiek heeft geen toegang tot de publicaties, de wetenschap zelf alleen tegen betaling van grote sommen geld. Het is tijd om hiertegen in actie te komen, schrijft historicus Guy Geltner in Trouw.

Universiteiten sluiten contracten met uitgeverijen om toegang te krijgen tot publicaties in wetenschappelijke tijdschriften. Het is vanzelfsprekend. Of toch niet? Het mag gerust vreemd genoemd worden, dat wij (de maatschappij) de wetenschap eerst financieren met publiek geld, om de vrucht van de wetenschap (de publicatie) vervolgens weg te laten stoppen achter particuliere betaalmuren. Sterker geformuleerd: het is een zelfdestructieve samenwerking, aldus Geltner in Trouw.

Vanzelfsprekendheden
Niets vanzelfsprekends aan dus, die contracten. Wel vanzelfsprekend zou moeten zijn dat een professioneel academicus of een lid van de universiteitsbibliotheek toegang heeft tot de laatste wetenschappelijke inzichten. Logisch, toch?

Toch niet. De werkelijkheid is complexer. Wel of geen toegang tot publicaties hangt in de eerste en laatste plaats af van de vraag of de universiteit een bulkcontract heeft getekend met een uitgeverij. Als daar niet jaarlijks flink veel geld voor neergelegd wordt, is het gros van de publicaties niet langer beschikbaar voor gebruik. Omdat de wetenschap natuurlijk niet zonder toegang tot deze publicaties kan, vloeien er dus jaarlijks miljoenen euro’s aan gemeenschapsgeld naar particuliere partijen. Op perverse wijze, zo schrijft Geltner, wordt publiekelijk gefinancierde wetenschap voor woekerprijzen aan het publiek verkocht. Hetzelfde publiek dat het onderzoek in eerste instantie mogelijk maakte.

Zelfdestructieve samenwerking
Soms wordt de betaalmuur verwijderd. Op eigen verzoek, of verplicht gesteld door de uitgever. Daar vraagt de uitgever dan wel een fikse vergoeding voor, schrijft Geltner. Ook kosten bij aankoop van beeldmateriaal, of het inhuren van een externe redacteur, zaken waar de uitgeverij natuurlijk ook bij gebaat is, komen gewoon voor rekening van de auteur. Instituten als het NWO en de Europese Onderzoeksraad zijn zelfs verplicht hun onderzoek gratis aan te bieden. Geld dat bedoeld is voor personeel en onderzoek, gaat zo naar het vrijmaken van tijdschriftartikelen. Kassa voor de uitgeverij.

Volgens Geltner is de uitzondering op deze zelfdestructieve samenwerking de universiteitsuitgeverij. Die zou – in het beste geval – ruimte bieden aan excellerend onderzoek en zou een deel van de opbrengsten terug kunnen laten vloeien naar de wetenschap. Geltner besluit: “Als wetenschappers niet gaan inzien dat hun publiekelijk gefinancierd werk onder voorwendselen door uitgevers wordt doorverkocht aan de belastingbetaler, blijven zij hun eigen geloofwaardigheid en maatschappelijke positie verder ondermijnen. Dan blijft het publiek te veel betalen voor producten die het eigenlijk al gekocht heeft. Het is tijd om samen deze vicieuze cirkel te doorbreken.”

Roerige tijden
De oproep van Geltner komt niet alleen. Universiteiten – zo ook Tilburg University – zijn druk met het zo veel mogelijk vrij digitaal beschikbaar maken van wetenschappelijke kennis. De Tweede Kamer, de VSNU en onze eigen voorzitter van het College van Bestuur Koen Becking, zijn er as we speak druk mee bezig. Volgende week leest u wat er gaande is op Universonline.